Filmreview: Paranoid Park

Gus Van Sant maakte Good Will Hunting en Finding Forrester. Gus Van Sant maakte echter eveneens Gerry, Elephant en Last Days. Het lijkt wel alsof Van Sant met een dubbele filmpersoonlijkheid schermt, die nu dan een mooi afgeronde mainstreamfilm, dan weer arthousecinema vol vraagtekens aflevert. Voor alle duidelijkheid: Paranoid Park behoort tot de tweede categorie. Met deze film kiest Van Sant opnieuw het pad van het experiment, zij het in een iets meer toegankelijke en kijkvriendelijke versie.

Paranoid Park is een verlaten industrieterrein dat door skaters heringericht is als skateparcours. Het biedt aan de zestienjarige Alex een plek van bevrijding aan, waar hij even kan ontsnappen van de beslommeringen waarvoor scheidende ouders en een opdringerig vriendinnetje kunnen zorgen. Tijdens één van zijn nachtelijke uitstappen naar Paranoid Park doodt Alex echter per ongeluk een veiligheidsagent. Al gauw komt het onderzoek dat hier op volgt uit bij Alex' school en wordt hij, samen met de andere skaters van zijn school, ondervraagt. Alex besluit te zwijgen over zijn aandeel in de dood van de veiligheidsagent en tracht de innerlijke dilemma's die het voorval bij hem teweeg hebben gebracht, te verwerken in een aantal brieven waarin hij zijn visie op de feiten neerpent.
Regisseur Gus Van Sant vertelt in Paranoid vanuit het gezichtspunt van het hoofdpersonage. Aan de hand van zijn brieven komt de kijker door een afwisseling van flashbacks en 'nu-momenten' gelijdelijk Alex' perceptie van de feiten te weten. Verwarring is hierbij echter troef, hetgeen zich ondermeer manifesteert in een hernemen van een aantal scènes, waarbij de kijker als het ware in het hoofd zit van Alex en samen met hem de context van de gebeurtenissen reconstrueert. Waar deze scènes in het begin moeilijk te situeren flarden zijn, wordt het naar het einde toe eenvoudiger om de eindjes aan mekaar te knopen.
Zowel vormelijk als thematisch maakt Paranoid Park deel uit van wat ondertussen een trilogie is geworden en ook nog de films Elephant en Last Days omvat. Net als in deze twee laatste films, wordt er ook hier aanzienlijk gebruik gemaakt van long takes [lang aangehouden, ongesneden sequenties] en ligt er een focus op een bepaalde menselijke activiteit die ontdaan is van zijn causaliteit. Dat dit gebrek aan verklaring voor menselijke acties bijzonder frustrerend kan zijn, werd duidelijk in Last Days. In deze film wordt echter duidelijk dat dit evenzeer een mysterieus element aan de personages kan toevoegen dat intrigerend werkt. Bovendien kan je voor het hoofpersonage uit Paranoid Park een zekere empathie voelen, iets wat veel moeilijker lag in Elephant en Last Days waar Van Sant moreel, emotioneel en cameratechnisch erg afstandelijk bleef.
De reden voor deze vlottere inleving is onder andere te vinden in het camerawerk dat heel wat dynamischer oogt dan in voorgaande films, bijvoorbeeld door het tonen van skatefragmenten aan de hand van super8-beelden. Voor dit camerawerk is Christopher Doyle verantwoordelijk, die eerder reeds achter de camera zat voor verscheidene films van Wong Kar-Wai [2046, In The Mood For Love] en met Paranoid Park voor de tweede maal samenwerkt met Van Sant. De eerste maal met Van Sants shotgetrouwe herfilmen van 'Psycho' was Doyle met handen en voeten gebonden aan Van Sants idee, wat creatieve zelfinbreng in de weg stond, maar in Paranoid Park laat de invloed van Doyle zich duidelijk zien aan de hand van extreme beeldkeuzes en eigenzinnige kleurcorrecties.
Ook de muziekkeuze werkt een geslaagde representatie van de innerlijke beleving van Alex in de hand. Op de soundtrack zijn ondermeer Elliott Smith en Johnny Cash terug te vinden, twee muziektroubadours die steeds heel persoonlijk hebben geklonken en in Paranoid Park hun oprechtheid overbrengen op Alex. In ieder geval heeft de muziek hier geen loutere wallpaper-functie zoals in vele films het geval is, maar helpt het een unieke en intrigerende stijl te creëren, hetgeen mogelijk de grootste verdienste is van Paranoid Park.
Met Paranoid Park levert Gus Van Sant misschien wel zijn beste film af en slaagt hij erin op aangrijpende wijze de leefwereld van een Amerikaanse tiener te vertalen in inhoudelijk en stilistische interessante cinema.

Paranoid Park speelt nu in de filmzalen.