Review: I'm Not There

Volgende week komt er een nieuwe film over Bob Dylan in de zalen. Misschien dat dit sommige JIAbloggers/muziekfans wel eens zou kunnen interesseren.
Bij wijze van opwarmer: de trailer én een review!




Diegenen die met I'm Not There de ultieme biopic over het mythische muziekicoon Bob Dylan verwachten, zullen bedrogen uitkomen. Gedurende de hele film komt er immers geen enkel personage in beeld dat diens naam draagt. Wel zijn er in I'm Not There zes personificaties te zien die verdomd goed op Dylan lijken en er duidelijk op gebaseerd zijn. I'm Not There is een poging om deze complexe en contradictorische persoon enigszins te vatten.
Regisseur Todd Haynes knoopt hiermee aan met de thematiek van identiteit die in zijn films steeds een belangrijke rol innemen. Zowel Superstar: The Karen Karpenter Story als Velvet Goldmine, twee oudere films van Haynes, trachten het imago van een popfiguur als gefabriceerd icoon te onderzoeken en zoeken contradictorische aspecten op van deze persoonlijkheden waar de meeste biopics, in naam van de 'narrative flow' aan voorbijgaan. Daarbij wordt ook de nodige aandacht geschonken aan de (politieke) context waarin deze figuren zich manifesteren. Ook in I'm Not There, waar specifiek gerefereerd wordt aan de Vietnam-oorlog en algemeen aan de recente Amerikaanse geschiedenis, is dit het geval.
Haynes nieuwste film werd gemaakt met toestemming en medewerking van Dylan zelve, die speciaal voor de film zelfs toestond dat een aantal van zijn nummers door andere uitvoerders zouden worden gecovered. Zodanig bestaat de soundtrack uitsluitend uit nummers van Dylan, waarmee deze voor een constante aanwezigheid van Dylan zorgt en commentaar levert op scènes in de film.
I'm Not There is de eerste fictiefilm over Dylan die in de zalen komt. In 2005 kwam wel reeds de fel bejubelde documentaire No Direction Home van Martin Scorsese uit en in 1967 was er Don't Look Back, eveneens een documentaire van de hand van D.A. Pennebaker. In No Direction Home lag de op de evolutie van Dylans muziek van het begin van de jaren zestig tot het moment dat Dylan in 1966, ten gevolge van een motorongeluk, besliste niet langer te optreden. Don't Look Back was bescheidener qua opzet: deze film is een registratie van Dylans concertreeks uit 1963. Wat het meest opvalt bij een vergelijking tussen beide films is het feit dat ze elk een totaal verschillende Bob Dylan uitbeelden. Wat Todd Haynes met deze film dus tracht te bereiken, is een soort verzoening tussen de Dylan van beide films én de zovele andere van diens aspecten.
Het is moeilijk om in deze film te spreken van een plotverhaal, deze film bestaat uit zes personae die telkens gelieerd zijn aan een welbepaald aspect van het leven van Dylan. I'm Not There biedt een kaleidoscopische blik op Bob Dylan. Bij deze blik is zowel plaats voor autobiografische feiten, gebeurtenissen die doorheen de tijd mythische en overdreven proporties hebben aangenomen als hardnekkige geruchten. Verwacht dus geen chronologische en ineenvloeiende opvolging van gebeurtenissen over het leven van Dylan, maar een selectieve en poëtische keuze van een aantal personae van de figuur-Dylan die bij momenten mekaar raken, maar nooit volledig in mekaar verweven raken.
Allereerst heb je Woody Guthrie (Marcus Carl Franklin), vertolkt door een tienjarige zwarte jongen, die de jeugd van Dylan uitbeeldt. De naam van dit personage is trouwens een verwijzing naar één van de grote voorbeelden van de jonge Dylan en folkicoon uit de jaren vijftig. Wanneer het personage Woody Guthrie op een bepaald moment de 'echte' Woody Guthrie op zijn sterfbed gaat bezoek, verwijst dit dan ook naar een daadwerkelijke gebeurtenis uit het leven van Dylan, die als beginnende troubadour dezelfde actie ondernam. Dit wil echter niet zeggen dat alle gebeurtenissen die in de film zijn voorgesteld (zowel bij dit personage als bij de andere personae in de film), even waarheidsgetrouw zijn. Zo is Woody Guthrie, als personificatie van Dylan, een zwarte zwerverjongen van nauwelijks elf jaar oud met een delinquent verleden, iets wat absoluut niet strookt met de jeugd van Dylan. Haynes heeft zich dus een soort van dichterlijke vrijheid gepermitteert, een vrijheid die op sommige momenten durft uitmonden in een surrealisme zoals we dat kennen uit de films van Gondry.
Dit brengt ons bij Arthur Rimbaud, gespeeld door Ben Whishaw, die de poëtische aspecten van Dylan symboliseert. Doorheen de film duikt dit personage regelmatig op, terwijl hij zich bevindt in een ondervragingsruimte, de kijker confronterend met een dichterlijke stellingen genre 'I accept chaos. I don't know whether it accepts me' of 'I'm against nature. I'm not cool with nature'. Rimbaud, een symbolistisch dichter uit het begin van vorige eeuw en tevens één van de grote voorbeelden van Dylan, wordt op een gegeven moment zelfs letterlijk (weliswaar door een andere personage) geciteerd met zijn bekendste zinsnede 'I am someone else', ofte 'Je est un autre' in originele Franse vertaling. Met deze ene zin wordt de figuur 'Bob Dylan' wellicht het meest treffend geportreteerd: onvatbaar en steeds een metamorfose van zichzelf.
De muzikant in Bob Dylan wordt in I'm Not There vertolkt door twee personages: enerzijds heb je Jude (Cate Blanchett) die de rebelse en 'elektrische' Bob Dylan voorstelt rond de periode van zijn plaat 'Blonde On Blonde' en anderszijds heb je Jack (Christopher Bale) die Dylan als folkzanger en later ook als 'born again christian' uitbeeldt. Deze personages hebben elk totaal verschillende eigenschappen: Jude is arrogant, zit hevig aan de drugs en is veel extroverter dan Jack die eerder strookt met het wollige en softere folkie-imago dat Dylan in het begin van de jaren zestig had. Haynes verbindt aan deze twee verschillende personages ook elk een eigen visuele stijl, zodanig dat de contrasten tussen beide Dylans extra in de verf wordt gezet.
Robbie Clark (Heath Ledger) is een acteur en emotioneel gezien veruit het meest toegankelijke karakter uit de film. We zien hoe Clark tijdens de opnames van de fictieve Hollywood-film The Grains Of Sand Claire leert kennen, hoe er tussen beiden een liefdesrelatie ontstaat die zal leiden tot een huwelijk én hoe dit huwelijk uiteindelijk op de klippen zal lopen. Claire is een personificatie van Sara, de eerste vrouw van Dylan, in een segment waarin het meest de nadruk ligt op de persoon van Dylan zelf. Tussen als persoonlijke en relationele spanningen zien we in dit fragment hoe Robbie Clark in de knoop ligt met zijn status als bekendheid, een duidelijke referentie aan de moeilijke relatie van Dylan met de tol van de roem en Hollywood.
Tenslotte is er nog Billy The Kid (Richard Gere), een kluizenaar die een afgelegen gedeelte van Amerika woont, nabij het dorpje Riddle, in een poging om uit de handen te blijven van de autoriteiten, die Billy willen veroordelen voor de talloze misdaden die hij begaan heeft. Billies personage is een verwijzing naar Dylans kluizenaarsbestaan, ten tijde van de beruchte Basement Tapes.
In totaal bestaat I'm Not There dus uit zes segmenten, die elk volledig uit mekaar gehaald zijn en afwisselend op de voorgrond treden als belangrijkste verhaallijn. Elk segment blijft echter steeds op de achtergrond sluimeren en durft bij momenten zelfs bij een ander segment 'inbreken'. Op deze manier laat Haynes het ene segment commentaar geven op het ander en doet hij de kijker verbanden leggen tussen de verschillende segmenten, verbanden die echter niet altijd even duidelijk en éénduidig zijn. Voor bepaalde kijkers kan deze techniek na enige tijd weliswaar danig op de heupen beginnen werken, omdat het het de kijker enigszins verhindert om zich zorgeloos te laten onderdompelen door de 'narratieve flow' van de film. Voor diegenen die het minder erg vinden om actief de manipulerende hand van de filmregisseur te ervaren en zich weten los te worstelen uit een al te strak narratief dictaat, kan I'm Not There echter een verruimende en plezierige ervaring bieden.

ps: voor alle duidelijkheid: Ja, Bob Dylan wordt in deze film dus wel degelijk gedeeltelijk vertolkt door een vrouw!